NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – rehabilitacja dzieci otyłych cz. 7

NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – rehabilitacja dzieci otyłych cz. 7

Rehabilitacja dzieci otyłych wymaga kompleksowego i długotrwałego procesu, którego celem jest wyedukowanie pacjenta wraz z rodziną w temacie zdrowego trybu życia oraz pomoc w osiągnięciu i utrzymaniu odpowiedniego funkcjonowania, jak i niezależności pomimo pojawiąjących się ułomności. Bardzo duże efekty można osiągnąć, stosując postępowanie, które obejmuje cztery główne elementy: edukacja pacjenta oraz jego całej rodziny, psychoterapia, zalecenia dietetyczne oraz nastawiony na progresywność, program ćwiczeń. Prowadzenie dziecka, które jest otyłe wymaga ścisłej współpracy wielu osób: lekarza, fizjoterapeuty, psychoterapeuty, dietetyka oraz samego dziecka, jego rodziny, otoczenia. Dlatego bardzo ważnym jest włączenie do procesu leczenia rodziców, szkoły, przyjaciół czy kolegów[1].

Podstawowym celem leczenia otyłości u dziecka jest podtrzymanie stabilnej masy ciała do momentu zakończenia okresu wzrastania lub jej spadek pod ciągłą kontrolą i utrzymanie dobrych efektów w jak najdłuższym okresie czasu. Pierwszym bardzo ważnym elementem leczenia jest edukacja dziecka wraz z rodziną, zmierzająca do zmiany trybu życia, przyzwyczajeń, co jest jedną z podstawowych gwarancji utrzymania masy ciała na pożądanym, stabilnym poziomie. Edukacja powinna łączyć przyczyny wpływające na otyłość dziecięcą, długofalowe, ale i te krótkoterminowe jej skutki, znaczenie aktywności ruchowej, zasady odpowiedniego odżywania się oraz leczenie otyłości. Edukacja nie może być jednak wyłącznym elementem, ponieważ wyniki różnych badań jednoznacznie stwierdzają, że otyłe osoby częstą posiadają znakomitą wiedzę na temat odpowiedniego odżywania się, jednakże kompletnie nie wykorzystują tej wiedzy w praktyce. Dlatego istotnym może być wprowadzenie podejścia typu behawioralnego, które ma na celu przewartościowanie własnych przekonań oraz całej rodziny dotyczących odpowiedniego trybu życia. Podejście to sięga korzeniami do teorii, która powstała w latach siedemdziesiątych XX wieku i opierała się na założeniu, że poziom aktywności fizycznej oraz sposób odżywiania się są modyfikowalnymi i wyuczonymi zachowaniami, które mają istotne znaczenie na masę ciała.

Sensem metody behawioralnej w leczeniu otyłości jest określenie korelacji pomiędzy poziomem aktywności ruchowej a codziennymi nawykami żywieniowymi. Najczęstszym i zarazem bardzo niekorzystnym połączeniem jest podejście do jedzenia jako środka mogącego wpłynąć na poprawę nastroju, sposobu świętowania przeróżnych okazji, jedzenia podczas najróżniejszych czynności jak oglądanie telewizora, czytanie czy jako element spędzania wolnego czasu. Podstawowym elementem programu behawioralnego jest próba zachęcenia dziecka wraz z rodziną do kontrolowania charakterystycznych dla niego całodobowych sytuacji, które są powiązane z aktywnością fizyczną oraz jedzeniem. Jest to zachowanie, które wymaga od dziecka mocnej samokontroli a uzyskanie jej, jest bardzo dobrym czynnikiem prognostycznym.

Kolejnym elementem w nauce zmiany całodobowych nawyków jest postawienie dziecku razem z całą rodziną indywidualnego celu ogólnego oraz celów pojedynczych leczenia i podpowiedzenie metody realizacji nowych nawyków. Istotnym jest, aby każdy cel mógł być realnym do osiągnięcia w oczach dziecka oraz osiągalny w określonym czasie. Sporą popularnością cieszy się metoda kontroli bodźców. Zalecenia odłączenia spożywania pokarmów od oglądania telewizji czy czytania, oklejanie drzwi szafki czy lodówki znakiem stop, który uwidacznia ulubiony produkt w celu ograniczenia sięgania po przekąskę w czasie pomiędzy posiłkami. Do tego zaproponowanie zamiennych sposobów na rozładowanie napięcia, smutku.

Niezwykle istotnym jest, aby mieć ciągle na uwadze pozytywne motywowanie dzieci, prowadzące do osiągania celów dotyczących korekty nawyków czy redukcji masy ciała. Każdorazowo powinien być opracowany system motywowania dziecka, poprzez nagrody za dotychczasowy trud. Modyfikacja nieodpowiednich nawyków powinna być bardzo indywidualna, metoda behawioralna nie zdaje egzaminu u dzieci w wieku przedszkolnym, bądź kiedy rodzice bagatelizują problem otyłości. Zalecenia dietetyczne głównie opierają się na kontrolowaniu w odpowiedni sposób podaży kalorii, aby bilans energetyczny był ujemny. Jedynie połączenie niskokalorycznej diety wraz z programem behawioralnym może przynieść sukces leczniczy w postaci długofalowego utrzymania zredukowanej masy ciała.

Dieta normobiałkowa z ograniczeniem węglowodanów oraz „złych” tłuszczów jest stosowana z reguły u umiarkowanie otyłych nastolatków oraz dzieci. Ulega tutaj również ograniczenie ilości kalorii w stosunku do codziennego zapotrzebowania, nawet do 40%. Zaleca się mniejsze objętościowo, ale częstsze przyjmowanie pokarmów oraz wypijanie płynów w granicy 2 litrów dziennie. Odpowiednie połączenie tak dobranej diety z programem behawioralnym może dać półkilogramowe spadki wagi w przeciągu tygodnia. W ciężkiej otyłości zalecane są diety o dosyć dużej restrykcji energii (600 – 900 kalorii dziennie), które zawierają 2 gramy czystego białka w przeliczeniu na kilogram masy ciała. Właśnie tego rodzaju postępowania nie prowadzi się jednak dłużej niż 10 tygodni. Istotnym czynnikiem w opracowywaniu ograniczeń diety jest młody wiek pacjenta oraz brak współpracy rodziny.

Najistotniejszym elementem leczenia otyłości według randomizowanych badań jest zwiększenie aktywności fizycznej poprzez uczestniczenie w systematycznych ćwiczeniach ruchowych, biorących pod uwagę potrzeby oraz możliwości dziecka. Wyniki właśnie tych badań sugerują, że przynoszącym największe rezultaty są ćwiczenia w połączeniu z odpowiednią dietą, jednakże duża aktywność fizyczna jako jedyny element leczenia jest bardziej skuteczna niż wyłączne stosowanie diety niskokalorycznej. Ćwiczenia powinny łączyć w sobie systematyczne uczestnictwo w grupowych, bądź indywidualnych zajęciach ruchowych i do tego zmianę ilości godzin z marnowanych na bezczynne spędzanie wolnego czasu na codzienną dawkę aktywności fizycznej. Jednym z przykładów może być wchodzenie po schodach zamiast jeżdżenie windą, dłuższy spacer w zamian za jazdę samochodem, ograniczenie ilości godzin spędzanych przed komputerem czy telewizorem na rzecz wycieczki rowerowej, spaceru czy relaksu w basenie, bawiąc się w towarzystwie rodziców, przyjaciół.

Systematyczne stosowanie kinezyterapii może wywierać bardzo pozytywne efekty zdrowotne: wzmacnia mięśnie dziecka oraz aparat więzadłowy, zwiększa wydolność oddechowo – krążeniową, zwiększa gęstość kości oraz gibkość ruchów, przyczynia się do stabilizacji profilu lipidowego, a przede wszystkim udoskonala koordynację mięśniowo – nerwową oraz umiejętności ruchowe. Dzięki temu, zmniejsza się ryzyko związane z urazami sportowymi w okresie dzieciństwa i licznych powikłań otyłości, mogących być powiązanymi z wieloma narządami. Programy usprawniania powinny bazować przede wszystkich na ćwiczeniach tlenowych (gry sportowe, rower, pływanie, bieżnia) z elementami treningu oporowego, mocno wzmacniającego duże partie mięśniowe. Powyżej 11 roku życia zalecane są ćwiczenia z ciężarkami, ponieważ dzieci w czasie przedpokwitaniowym są mocno narażone na urazy i uszkodzenia chrząstki nasadowej z powodu małej gibkości w stawach szybko rosnącego organizmu [2].

W czasie zajęć warto także wprowadzać ćwiczenia korekcyjne, równoważne, koordynacyjne, jak i te ogólnie usprawniające, które mogą doskonalić takie umiejętności jak skakanie, rzucanie, kopanie czy chwytanie. Skuteczność kinezyterapii wymaga codziennej mobilizacji, co jest najczęściej bardzo trudne do osiągnięcia. W związku z tym zajęcia ruchowe dla dzieci, powinny sprawiać wiele radości. Prowadzenie zajęć w formie zabawy, różnorodność ćwiczeń, stworzenie możliwości nabywania innych umiejętności niż dotychczas oraz osiąganie nawet małych sukcesów są kluczem do podkręcania motywacji dziecka, do długoterminowego kontynuowania leczenia, a następnie do aktywności ruchowej w codziennym życiu. O tyle, o ile dieta powinna być konsultowana indywidualnie z  każdym dzieckiem, kinezyterapię warto stosować w formie zajęć z minimum kilkuosobową grupą. Wywiera to korzystny wpływ na motywację dziecka przez wykorzystanie naturalnej chęci współzawodnictwa w grupie. Może być również możliwością realizowania się w przynależności do grupy oraz akceptacji poprzez jej członków, sprzyjając rozwojowi umiejętności społecznej dziecka. Całotygodniowy program ćwiczeń powinien zawierać w sobie 5 godzin umiarkowanego wysiłku, bądź 3 godziny intensywnego treningu pod kontrolą trenera czy fizjoterapeuty. Ćwiczenia mogą odbywać się w domu rodzinnym dziecka rehabilitowanego, obejmujące wtedy do około 45 minut ćwiczeń tlenowych (rowerek, bieżnia) każdego dnia, bądź 3 razy na tydzień mieszane ćwiczenia z treningiem oporowym, do którego dołączony jest filmik instruktażowy.

Efektywny program rehabilitacji powinien trwać, aż do 9 miesięcy. Jest to jednak proces długoterminowy, w którym dosyć trudno uzyskać bardzo mocne efekty. Do osiągnięcia wyznaczonego celu potrzebna jest ogromna motywacja, wytrwałość oraz silna wola. Bardzo często zdarza się, że cała rodzina wymaga wsparcia psychologa. Często korzysta się z terapii behawioralno – kognitywnej (zmiana sposobu myślenia poprzez zaniżanie znaczenia wyglądu zewnętrznego na rzecz zupełnie innych walorów dziecka), leczenie RET (nauka samoakceptacji oraz zmiany negatywnego myślenia na pozytywne) oraz terapię realistyczną (nauka samodzielności, asertywności oraz radzenia sobie z problemami). Dużym zainteresowaniem cieszą się grupy wsparcia obecnych i byłych pacjentów. Spotkania właśnie w tych grupach powodują podniesienie samooceny oraz sprzyjają nawiązywaniu bliskich relacji.

Martwisz się o prawidłowe żywienie Twojego dziecka? Zasięgnij porady u specjalisty. Znajdź dietetyka w swoim mieście na portalu dietetyk.pl

1. NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – wprowadzenie, przyczyny, epidemiologia oraz powikłania cz. 1
2. NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – rola czynników środowiskowych, okresu okołoporodowego, rodziny oraz nieprawidłowe nawyki żywieniowe cz. 2
3. NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – wpływ mediów i sposoby prewencji cz. 3
4. NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – nawyki żywieniowe cz. 4
5. NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – kwasy omega 3 cz. 5
6. NADWAGA I OTYŁOŚĆ DZIECI W POLSCE – prewencja otyłości cz. 6

1. Milewicz A., Lewiński A., Czekalski S.: W sprawie polskich zasad zapobiegania i leczenia otyłości. Komunikat Polskiego Towarzystwa Patogenezy i Terapii Otyłości oraz Polskiego Towarzystwa endokrynologicznego 1998.
2. Blimkie C.: Resistance training during preadolescence: issues and controversies. Sports Medicine 1993; 15: 389.