Interakcje pomiędzy lekami, a pożywieniem

Interakcje pomiędzy lekami, a pożywieniem

Do gabinetów dietetyków coraz częściej trafiają osoby cierpiące na różne przypadłości i choroby przewlekłe. W wielu trudnych przypadkach lekarze decydują się na farmakoterapię u pacjenta – czasami przyjmuje on tylko jeden lek, ale często są to różne, bardziej złożone kombinacje leków. Jest to niezwykle ważny aspekt w pracy dietetyka, ponieważ mając na uwadze dobro pacjenta powinno się dążyć do tego, aby farmakoterapia była jak najbardziej skuteczna i aby nie zagrażała życiu danej osoby.  Badania z 2005 roku pokazują, że w grupie 481 badanych osób, interakcja pomiędzy żywnością i lekami wystąpiła aż u 62,4% chorych. W związku z tym ważne jest, aby znać podstawowe fakty na temat interakcji leków z pożywieniem.

Publikacje naukowe podają, że spożywanie leków nie zachowawszy 1,5h odstępu  przed posiłkiem, w jego trakcie lub wcześniej niż po upływie 2h po jego spożyciu może powodować istotne konsekwencje, polegające min. na przyspieszaniu lub opóźnianiu wchłaniania leku. Już samo niezachowanie odpowiedniego odstępu od posiłku może spowodować zupełne fiasko w przypadku leczenia preparatami przeciwwirusowymi oraz przeciwzapalnymi (stosowanych np. przy RZS).

Biorąc pod uwagę farmakokinetyczną fazę interakcji na linii lek-pożywienie, możemy wyróżnić następujące mechanizmy: zmniejszenie wchłaniania leku, zwiększanie wchłaniania leków, zmniejszanie metabolizmu leków, zwiększenie metabolizmu leków, zmniejszenie wydalania leków lub zwiększenie wydalania leków. Żaden z tych mechanizmów nie jest pożądany u pacjentów stosujących leczenie farmakologiczne. Dzisiaj skupimy się na interakcjach powodujących spadek lub przyśpieszenie wchłaniania danej substancji czynnej.

Spadek wchłaniania leków

Mówimy o takiej sytuacji wówczas, gdy w wyniku interakcji pożywienia z danym lekiem dochodzi do spadku stężenia tego leku we krwi nawet na poziomie 50-70%, w związku z czym prowadzi to do braku działania terapeutycznego. Czego nie łączyć zatem aby nie dopuścić do takiej sytuacji? Obniżenie działania substancji czynnej będą powodowały takie produkty jak:

• Błonnik pokarmowy. Obniża działanie min. leków przeciwdepresyjnych, glikozydów  nasercowych (naparstnicy)
• Produkty mleczne. Obniżają skuteczność antybiotyków (np. tetracyklin),  fluorochinolonów, kwasu etydronowego, bisakodylu (tu dodatkowo efekty uboczne związane z układem pokarmowym). Ponadto kazeiniany z mleka będą wchodziły w interakcje z lekami przeciwdrgawkowymi i przeciwartytmicznymi.
• Skrobia kukurydziana nie może być łączona z lekami przeciwarytmicznymi, przeciwdrgawkowymi
• Taniny z herbaty powodują gwałtowny spadek wchłaniania żelaza, powinno się także zachować odpowiedni odstęp, jeśli pacjent jest smakoszem kawy.
• Kwaśne soki obniżają działanie niektórych antybiotyków co powoduje nieskuteczność terapii
• Posiłki bogatotłuszczowe. Obniżają wchłanianie min. Chinaprylu, Fenytoiny.

Wzrost wchłaniania leków

W wielu przypadkach różne substancje pokarmowe mogą powodować sytuację odwrotną, niż opisane powyżej, czyli – nie hamować, a przyśpieszać wchłanianie danego leku. Nasilanie działania substancji czynnych może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta. Skutkiem takich interakcji lek będzie działał za szybko lub jego działanie będzie zbyt silne. Znaczące korelacje, powodujące przyspieszenie wchłaniania leków na poziomie nawet od 40 do 300% będą dotyczyły głównie:

• Posiłków bogatotłuszczowych z: lekami przeciwgrzybiczymi, lekami przeciwpasożytniczymi, lekami przeciwdepresyjnymi (trójpierścieniowymi), z preparatami na bazie teofiliny, beta-adrenolitykami (np. Alprenololem)
• Kwaśnych soków z lekami zawierającymi sole aluminium

To tylko niektóre przykłady pokazujące, jak wielki jest wachlarz możliwych niepożądanych interakcji na poziomie wchłaniania pomiędzy lekami, a zupełnie popularną żywnością. Klasyczne śniadanie może spowodować zupełny brak działania terapeutycznego leków stosowanych np. w przypadku chorób serca. Liczne interakcje zachodzą także w skutek przyjmowania różnych substancji czynnych z produktami mlecznymi, ale warto dodać, że suplementacja np. wapniem będzie dawała taki sam efekt. Zważywszy także na istotny trend w dietach bogatobiałkowych i bogatotłuszczobwych istotne jest, aby zachować zdrowy rozsądek w przypadku stosowania farmakoterapii z zakresu leczenia np. p/grzybicznego czy p/pasożytniczego. Zalecanie diety bogato-tłuszczowej w przypadku takiego leczenia będzie powodowało istotny wzrost wchłaniania wymienionych substancji oraz szereg działań niepożądanych jak: intensywnych bólów głowy, zawrotów, łysienia, objawów skórnych w postaci wysypek czy świądu. Biorąc pod uwagę liczne korelacje na linii lek-pożywienie odpowiedzialne wydaje się zatem, aby każdy wykształcony dietetyk posiadał wiedzę z zakresu potencjalnych interakcji leków z pożywieniem.

1. IŻŻ: M. Jarosz, J. Dzieniszewski, „Uważaj co jesz, gdy zażywasz leki”, PZWL, Warszawa 2016
2. Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Kardiologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinowskiego w Poznaniu, K. Korzeniowska, A. Jabłecka. „Interakcje leków z pożywieniem” z 12.02.2008
3. Katedra i Zakład Chemii Nieorganicznej i Analitycznej Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu,  Zakład Higieny i Tosykologii Żywności Katedry Higieny Żywienia Człowieka Wydziału Nauk o Żywności i Żywienia, Ł. Sobota, J.M. Suliburska, J. Mielcarek, „Interakcje lek – żywność”