Elektrolity – w oparciu o nowelizację norm żywienia IŻŻ

Elektrolity – w oparciu o nowelizację norm żywienia IŻŻ

SÓD

Definicja: 

Pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 11, metal z rodziny litowców z I grupy układu okresowego, należący do grupy metali alkalicznych. Dość miękki, srebrzystobiały, silnie reaktywny.

Funkcje fizjologiczne sodu:

Około 92 g sodu znajduje się w organizmie dorosłego człowieka, z czego prawie 1/3 zgromadzona jest w kościach. Ilość sodu w organizmie reguluje układ hormonalny. Stopień wydalania z moczem zależy od stężenia we krwi. Kiedy stężenie wzrasta jego wydalanie się zwiększa, a kiedy maleje, dochodzi do zatrzymania sodu w organizmie. Sód odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego – wraz z potasem reguluje napięcie mięśniowe. Reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Bierze udział w utrzymaniu odpowiedniego pH, czyli równowagi kwasowo-zasadowej organizmu oraz  uczestniczy w aktywnym wchłanianiu na przykład aminokwasów.

Źródła w żywności sodu:

Głównym źródłem w diecie jest sól kuchenna oraz produkty i napoje zawierające dodatek chlorku sodu. W populacji polskiej w 2000 roku, 38,5% spożywanej soli pochodziło z soli kuchennej.

Zapotrzebowanie sodu:

Nie ma jednoznacznych danych określających niezbędną ilość sodu do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Indywidualne zapotrzebowanie zależy od wieku, aktywności fizycznej i temperatury otoczenia, uwzględniając straty z moczem i kałem, a w przypadku dzieci wzrost organizmu. Człowiek dorosły żyjący w umiarkowanym klimacie, przy aktywności fizycznej niewywołującej pocenia się, powinien dostarczać około 115 mg sodu/d. Niektóre doniesienia sugerują, że spożycie sodu mniejsze niż 700 mg/d może niekorzystnie oddziaływać na insulinooporność oraz stężenie lipidów we krwi.

Niedobór i nadmiar sodu:

Prawidłowe stężenie jonów sodu w surowicy waha się od 136 do 145 mmol/l. Wartości poniżej 135 mmol/l mogą powodować bóle głowy, brak łaknienia i orientacji. Hiponatremia poniżej 110 mmol/l może w konsekwencji powodować drgawki oraz śpiączkę. Hipernatremia pojawia się, gdy stężenie sodu wzrasta powyżej 145 mmol/l. Wartości przekraczające 160 mmol/l mogą być bezpośrednią przyczyną zgonu.

Zbyt wysoka i długotrwała podaż chlorku sodu w diecie może powodować nadciśnienie, czy być przyczyną udaru mózgu. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej mogą występować w wyniku marskości wątroby, przewlekłej chorobie kłębuszków nerkowych.

Normy spożycia sodu:

Obecnie brak jest danych pozwalających na określenie średniego zapotrzebowania i zalecanego spożycia. Normy zostały opracowanie na poziomie wystarczającego spożycia.

• dla niemowląt do 6 miesiąca: ilość sodu spożywana wraz z mlekiem matki,
• dla niemowląt w wieku 7-12 miesięcy: ilość sodu spożywana wraz z mlekiem matki oraz produktami uzupełniającymi,
• osoby dorosłe w wieku 19-50 lat: 1500 mg/d,
• osoby w wieku 50 lat i więcej: normy jak dla młodszych dorosłych, uwzględniające mniejszą wartość energetyczną diety,
• dzieci i młodzież: normy jak dla dorosłych, uwzględniające kaloryczność codziennej diety,
• kobiety ciężarne oraz karmiące: AI na takim samym poziomie jak dla kobiet niebędących w ciąży i niekarmiących.  

POTAS

Definicja:

Pierwiastek chemiczny z grupy metali alkalicznych, leżący w I grupie układu okresowego i liczbie atomowej 19. Należy do grupy litowców, ma barwę srebrzystobiałą.

Funkcje fizjologiczne potasu

Średnia zawartość potasu w organizmie człowieka dorosłego oscyluje w granicy 150 g, z czego prawie 90% znajduje się wewnątrz komórek. Wchłanianie potasu zachodzi głównie w górnym odcinku jelita cienkiego, a wydalany jest wraz z moczem. Potas bierze udział w transporcie składników odżywczych do wnętrza komórek. Jest on również nieodzownym składnikiem przy pracy mięśni, wpływa także na układ nerwowy. Odpowiada za prawidłową gospodarkę wodno-elektrolitową. Odpowiada za wytwarzanie ładunków elektrycznych i różnicy potencjałów błon komórkowych. Bierze udział w spalaniu białek i węglowodanów.

Źródła w żywności

    Potas jest obecny prawie we wszystkich produktach. Najwięcej można go znaleźć  np. w orzechach, suszonych owocach, kakao, warzywach i owocach, produktach zbożowych. 25% tego składnika Polacy najwięcej dostarczają z ziemniaków.

Zapotrzebowanie potasu

Brak jednoznacznych danych. Na zapotrzebowanie tego składnika wpływa temperatura otoczenia, poziom aktywności fizycznej czy przyjmowanie leków moczopędnych. W przypadku dorosłych osób spożycie potasu powinno zmniejszać ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz kamicy nerkowej.

Niedobór i nadmiar potasu

Niedobór potasu powstaje, gdy jego stężenie w surowicy jest niższe niż 3,4 mmol/l. Małe stężenie potasu może prowadzić do zaburzeń rytmu serca, upośledzenia funkcji nerek, zaburzeń układu nerwowego, mięśniowego. Przewlekły niedobór może powodować ryzyko rozwoju kamicy nerkowej i chorób układu krążenia.

Nadmiar potasu pojawia się, gdy stężenie w surowicy przekracza 5,5 mmol/l i może powodować zwolnienie czynności pracy serca, zaburzenia układu nerwowego, mięśniowego.

Normy spożycia potasu

    Obecnie brak jest danych pozwalających na określenie średniego zapotrzebowania i zalecanego spożycia. Normy zostały opracowanie na poziomie wystarczającego spożycia. Normy te są zgodne z założeniami ekspertów USA oraz Kanady.

• dla niemowląt do 1 roku życia: ilość potasu spożywana wraz z mlekiem matki oraz produktami uzupełniającymi,
• osoby dorosłe w wieku 19-50 lat: 4700 mg/d,
• osoby w wieku 50 lat i więcej: 4700mg/d,
• dzieci i młodzież: normy jak dla dorosłych, uwzględniające kaloryczność codziennej diety,
• kobiety ciężarne: zapotrzebowanie na takim samym poziomie jak dla kobiet niebędących w ciąży, 
• kobiety karmiące: zapotrzebowanie wzrasta o 400 mg/d.

CHLOR

Definicja

Pierwiastek chemiczny z grupy fluorowców, niemetal w VII grupie układu okresowego o liczbie atomowej 17. Jest zielono-żółtym gazem.

Funkcje fizjologiczne chloru

Około 70% chloru zawarte jest w płynach pozakomórkowych. Dorosły mężczyzna posiada w organizmie około 84 g. Chlor odkłada się w kościach, skórze i tkance podskórnej. Występuje jako składnik kwasu solnego oraz w ślinie. Chlor odpowiada za odpowiedni poziom wody w komórkach organizmu, aby znajdował się na właściwym poziomie. Dzięki niemu zachowana jest prawidłowa równowaga kwasowo-zasadowa, gospodarka elektrolitowa oraz poziom ciśnienia osmotycznego.

Źródła w żywności

Głownie sól kuchenna oraz produkty i napoje zawierające chlorek sodu.

Zapotrzebowanie

Zapotrzebowanie zbliżone do zapotrzebowania na sód w mmolach.

Niedobór i nadmiar

Niedobór chloru występuje, gdy jego stężenie w surowicy krwi spada poniżej 95 mmol/l. Hipochloremia związana jest z zasadowicą metaboliczną, której objawami mogą być obrzęk, osłabienie, odwodnienie czy bóle głowy.

Stężenie powyżej 105 mmol/l wskazuje na jego nadmiar. Hiperchloremia wiąże się z kwasicą metaboliczną, której objawem mogą być zaburzenia oddechowe, rytmu serca czy świadomości.

Normy spożycia

Normy opracowanie na poziomie AI. Wartości zostały ustalone na podstawie wartości przyjętych dla sodu, z założeniem, że 1 mmolowi sodu (23mg) w diecie powinien odpowiadać 1 mmol chloru (35,5 mg).

Tabela 1. Przykład – normy na chlor ustalone dla kobiet na poziomie AI

1. http://www.izz.waw.pl/attachments/article/33/NormyZywieniaNowelizacjaIZZ2012.pdf
2. Jarosz M., Szponar L., Rychlik E., Woda i elektrolity [w] Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008,
3. Kokot F., Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2001.