Dieta bezglutenowa. Chwilowa moda czy konieczność?

Dieta bezglutenowa. Chwilowa moda czy konieczność?

Dieta bezglutenowa to aktualnie jeden z największych hitów panujących w naszym środowisku i nie tylko. Jest polecana przez lekarzy, sławne osoby, aktorów, sportowców, trenerów, blogerów, którzy chcą nas przekonać o jej konieczności i korzyściach płynących z jej stosowania. W sklepach znajdujemy coraz więcej produktów oznaczonych przekreślonym kłosem, a w Internecie mnoży się od przepisów wykorzystujących wszystkie produkty wolne od glutenu.

Coraz więcej osób przechodzi na dietę bezglutenową, chociaż nie ma do tego wskazań medycznych. Na pewno większość z nas, zastanawiała się nad takim sposobem odżywiania. Są osoby, które wierzą, że dieta ta poprawi ich wygląd, dzięki niej stracą kilka kilogramów, inni natomiast są przekonani że eliminacja glutenu poprawi samopoczucie, znikną bóle brzucha, biegunki, zmęczenie.

Jak to się stało, że szanowane i powszechne dotąd zboże zaczęto uważać za największego wroga? Czy dieta bezglutenowa faktycznie poprawi nasze zdrowie? Czy jest to jednak chwilowa moda i zaślepienie?

Czym jest gluten?

Gluten to białko występujące w zbożu: pszenicy, życie, jęczmieniu, owsie. Niebezpieczne są prolaminy (białka zbóż), a konkretniej ich frakcje, do których zaliczamy:

• Gliadynę w pszenicy
• Sekalinę w życie
• Hordeinę w jęczmieniu
• Aweninę w owsie

Gluten jest bardzo powszechnie wykorzystywany w przemyśle spożywczym. Powoduje, że wypieki są bardziej elastyczne, pulchne i sprężyste. Dlatego chleb czy pizza wypieczona z mąki pszennej są o wiele smaczniejsze, niż produkty zrobione z mąk niezawierających glutenu np. gryczanej, jaglanej, kukurydzianej.

Kiedy gluten może zaszkodzić?

• Celiakia – choroba trzewna, autoimmunologiczna, genetyczna. Występuje wyłącznie u osób z predyspozycjami genetycznymi, u których możemy stwierdzić występowanie genu HLA-DQ2 i/lub HLA-DQ8. Osoby posiadające wspomniany wyżej gen mają silniejsze powinowactwo gliadyny (frakcji glutenu) do limfocytów znajdujących się w błonie śluzowej jelit. Powoduje to przechodzenie gliadyny przez ochronną, śluzową ścianę jelita cienkiego, prowadząc do stanu zapalnego.

U osób chorych na celiakię, układ immunologiczny traktuje błonę śluzową, jako swojego własnego wroga, atakując ją i doprowadzając do wyniszczenia i zaniku kosmków jelitowych, a w konsekwencji do zaburzeń wchłaniania wszystkich wartości odżywczych.

Celiakia dotyczy ok 1% populacji w Polsce i jeszcze do niedawna była uznawana za chorobę występująca wyłącznie u małych dzieci. Obecnie jednak wykrywa się ją u osób w każdym wieku.

Jedyną formą leczenia tej choroby jest przejście na ścisłą, dożywotnią dietę bezglutenową. Najmniejsze ilości glutenu, spożywane świadomie lub nie, mogą prowadzić do dużych powikłań np.: niedoborów składnikowych, opóźnienia rozwoju fizycznego u dzieci, zaburzenia płodności.

• Alergia na pszenicę – tak jak każda inna alergia np. na soję czy orzeszki, polega na klasycznym wytwarzaniu przeciwciał IgE, które pod wpływem styczności z czynnikiem uczulającym, starają się usunąć substancje toksyczną z organizmu. Objawy występują natychmiast po spożyciu alergizującego produktu.
• Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) – nadwrażliwość pokarmowa występująca u osób, u których celiakia lub alergia zostały wykluczone, a mimo to pojawiają się niepokojące objaw np. biegunka, wymioty, wysypka. Objawy te ustępują po wykluczeniu pszenicy z diety, jednak celiakia i alergia nie są zdiagnozowane. NCGS jest nowym terminem i nie są znane do końca jego przyczyny. Można też wnioskować, że dolegliwości nie są wywoływane wyłącznie przez gluten, ale także inne składniki pszenicy np. inhibitory amylazy i trypsyny, krótkołańcuchowe węglowodany, związki powstające podczas przetwarzania produktów pszenicznych czy oksydazę acylokoenzymu A.

Istnieją też różne jednostki chorobowe, w których występuje zwiększona nadwrażliwość na gluten lub możliwość występowania celiakii. Zaliczamy do tych chorób np.:

• Hashimoto
• Choroba Leśniowskiego – Crohna
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• Autyzm
• Cukrzyca
• Stwardnienie rozsiane
• Padaczka
• Zespół Downa

Mimo zwiększonej wiedzy lekarzy na temat celiakii, nadal nie przeprowadza się badań przesiewowych w kierunku tej choroby. Powinny one zostać wdrożone w szczególności u osób obciążonych wywiadem rodzinnym.

Dieta bezglutenowa dla osób zdrowych?

Poza aspektami chorobowymi, nie ma większych powodów do wykluczenia glutenu z diety. Nie ma również jednoznacznych badań naukowych, potwierdzających niekorzystny wpływ glutenu na zdrowy organizm. Wiele osób twierdzi, że wykluczenie produktów zbożowych jest kluczem do idealnej sylwetki. Spotykamy się tu jednak z dużym mitem. Owszem, u osób stosujących dietę bezglutenową możemy spotkać chwilowy spadek masy ciała, jest to jednak spowodowane wykluczeniem białego pieczywa czy nadmiernej ilości produktów przetworzonych, a nie samej diety bezglutenowej. Równie podobny efekt możemy uzyskać wprowadzając zdrowe nawyki żywieniowe.

Wiele osób wyklucza gluten bardzo nieumiejętnie, nie suplementując przy tym odpowiednich witamin i minerałów, doprowadzając w ten sposób do niedoborów pokarmowych. Wykluczenie z diety pieczywa, makaronu czy kaszy jęczmiennej to tylko część z tego, co powinno się wykluczyć. Wystarczy wczytać się w etykiety produktów dostępnych w sklepach. Zobaczymy, że gluten lub jego śladowe ilości występują wszędzie, zaczynając od wędlin i serów, kończąc na słodyczach czy jogurtach.

Skąd przekonanie, że po pszenicy boli nas brzuch?

Obecne zboża są dość mocno zmodyfikowane, a w szczególności pszenica. Pszenica posiada wyższą wartość białek glutenowych niż gatunki tego zboża uprawiane kilka-kilkanaście lat temu. Stąd też hipoteza wysnuta przez naukowców, że układ immunologiczny u większości osób nie jest gotowy na tak duże stężenia białka, jakim jest gluten.

Dieta bezglutenowa jest LEKARSTWEM ale…

dla osób, które tego potrzebują – chorują na celiakię, NCGS lub mają alergię na pszenicę czy cierpią na choroby autoimmunologiczne. Zatem ograniczanie pszenicy, spożywanie ciemnego pieczywa czy ryżu i kaszy gryczanej jest jak najbardziej wskazane, ale przejście na dietę bezglutenową bez wyraźnych wskazań niestety niekonieczne.

1. Dieta bezglutenowa – potrzeba czy moda, Wszechnica Żywieniowa, SGGW (http://wszechnica_zywienowa.sggw.pl)
2. Ch’ng CL, Jones KM, Kingham JGC, Celiac Disease and Autoimmune Thyroid Disease, Clinical Medicine & Research, 2007, 3: 184 – 192
3. Cielecka EM, Dereń K, Grzegorczyk A, Nadwrażliwość pokarmowa, Alergia Astma Immunologia 2010, 15: 118 – 124
4. Wierzejewska R, Dieta bezglutenowa w praktyce dietetyka, Żywienie człowieka, 2012, 39: 346 – 354
5. Tonutti E, Bizzaro N, Diagnostic and classyfication of celiac disease and gluten sansitivity, Autoimmunity Reviews, 2014, 13: 472 – 476
6. Konińska G, Dieta bezglutenowa – moda czy konieczność, Współczesna dietetyka, 2016, 2: 4 – 10